#UDdlaDorosłych

Jak pomóc dziecku przezwyciężyć jego lęki?

Paulina Anacka 2022-01-10

Temat przezwyciężania lęków jest na pewno bliski każdemu, kto uczy i wychowuje dziecko. Czym jest lęk? Dlaczego nie warto bagatelizować dziecięcych trosk i trudności? Jakie działania może podjąć dorosły, żeby wesprzeć dziecko w starciu z lękiem? Na te pytania odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.

Artykuł jest streszczeniem paru zagadnień poruszonych podczas wykładu online Jak pomóc przezwyciężyć lęki szkolne? wygłoszonego przez dr Adrianę Kloskowską dla Uniwersytetu Dzieci. Zachęcamy do obejrzenia pełnego wystąpienia.

Mogłoby się wydawać, że współczesne dzieci nie mają powodów do narzekań. Ich świat jest zupełnie odmienny od tego, w którym wzrastali ich rodzice i dziadkowie. Pod pewnymi względami jest szerszy, bardziej komfortowy: obecnie mamy więcej możliwości rozwoju, za pomocą komputera można się połączyć z każdym rejonem globu bez faktycznego ruszania się z miejsca. Z drugiej strony jest trudniejszy, nieprzewidywalny i ulegający ciągłym przemianom, a przez to wymagający odporności psychicznej na zjawiska, które nie miały miejsca jeszcze kilkanaście lat temu. Jak to mówi Anders Hansen:

„Pod wieloma względami nasze otoczenie radykalnie się zmieniło w ciągu nie tylko 2000 lat, lecz nawet 200 lat! (...) Ma to daleko idące konsekwencje - jesteśmy w istocie ukształtowani do życia w innych warunkach i słabo zsynchronizowani z czasem, w którym żyjemy”.

Jako dorośli też mierzymy się z wieloma wyzwaniami, takimi jak pośpiech współczesnego życia, stresująca praca, niepewność finansowa. W tym porównaniu dziecięce lęki wydają nam się nieistotne i błahe, myślimy wręcz, że dzieci powinny same z nich wyrosnąć, uodpornić się, przestać nam zawracać głowę. Tylko ten sposób myślenia nie sprawi, że problemy, z którymi mierzy się dziecko, magicznie wyparują. Dziecko potrzebuje bezpiecznej więzi z rodzicem, życzliwego kontaktu i przestrzeni do rozmowy, aby móc w sobie wykształcić mechanizmy radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.

Ale jak to zrobić? Co przyjąć jako punkt startowy? Najlepiej zacząć od zrozumienia tego, co napędza każdego z nas. Człowiek jest istotą społeczną, a zatem poszukiwanie akceptacji i poczucia bezpieczeństwa - to podstawowe potrzeby zarówno każdego dziecka, jak i dorosłego. Dzięki temu jesteśmy w stanie funkcjonować na różnych poziomach, w tym poznawczym, emocjonalnym i społecznym.

Rodzice starają się zapewnić swoim dzieciom bezpieczeństwo w sensie fizycznym, namacalnym (dach nad głową, ciepła woda w rurach, jedzenie na stole). I choć to też jest niezwykle ważne, nie można zapominać o budowaniu więzi i zaufania, tworzenia bezpiecznej przystani emocjonalnej dla dziecka, właśnie za sprawą wsłuchiwania się w jego potrzeby, aktywnego brania udziału w jego życiu. W naszym interesie jest stworzenie takiej relacji z dzieckiem, która sprawi, że kiedy na jego drodze pojawią się trudności - przyjdzie do nas po pomoc i radę.

A czym jest w takim razie akceptacja? Akceptacją możemy nazwać przyzwolenie na realizowanie swojego potencjału w indywidualny sposób, szacunek dla tego, że nasze dziecko nie zawsze będzie spełniało wymagania i oczekiwania, jakie przed nim postawimy, a mimo tego nadal przyjmujemy je dokładnie takim, jakim jest. Nie jako własne wyobrażenie o doskonałym dziecku, którym mogłoby być.

Na pewno nie jest to łatwe. Niekiedy jego objawy mogą być niewidoczne na pierwszy rzut oka albo mogą charakteryzować się niewielkimi zmianami w zachowaniu dziecka. Kryzysem nazywamy stan, w którym nie potrafimy pokonać przeszkód stojących na drodze do osiągania celów życiowych za pomocą znanych sobie wzorców zachowań. Należy przy tym pamiętać, że pewne zmiany w zachowaniu dziecka mogą wynikać z naturalnego rozwoju (np. w przypadku zmian hormonalnych w organizmie nastolatka). Warto przede wszystkim zwracać uwagę na zmiany, które następują nagle i nieoczekiwanie.

Objawami kryzysu mogą być między innymi:

zaburzenia snu
trudności z zapamiętywaniem
pobudzenie psychoruchowe
powracające dolegliwości somatyczne
nieprzestrzeganie zasad
zachowania agresywne, autoagresywne
zobojętnienie, apatia
drażliwość lub płaczliwość
zniechęcenie do wcześniej lubianych czynności
myśli rezygnacyjne, samobójcze

Jeżeli mamy już do czynienia z fobią, silnym nasileniem reakcji lękowej, które uniemożliwia codzienne funkcjonowanie dziecka, należy skonsultować się ze specjalistą.

Pamiętaj, lęk nie jest logiczny - jest pierwotną reakcją naszego mózgu na pewien zastany bodziec, skojarzenie. Jego rolą jest obrona przed tym, co dla nas zagrażające, niebezpieczne, dlatego suche, logiczne argumenty nie wpłyną na lęk, nie pomogą go pokonać.
Towarzysz swojemu dziecku - rozmawiaj z nim, wspieraj je w trudnościach. Pokaż mu, że jego problemy są dla ciebie ważne i nie bagatelizujesz ich. Powiedz, że rozumiesz jego lęk i sam/sama niejednokrotnie przeżywasz podobną emocję, ale wiesz, jak możesz sobie z nią poradzić. Zapewnij, że wspólnie możecie znaleźć sposób na złagodzenie lęku dziecka.
Obserwuj dziecko i naucz je samoobserwacji - dziecko łatwiej będzie znosić nieprzyjemne doznanie, jeśli będzie wiedziało, co czuje i jak może się wobec tego odczucia zachować. Jakie wrażenie w ciele sugerują, że przeżywa lęk, gniew albo smutek? Czy czuje ucisk w gardle, ból brzucha, ma napięte mięśnie? W jakich momentach odczuwa te dolegliwości? Czy razem z nimi pojawiają się jakieś konkretne myśli, napięcie psychiczne?
Pozwól dziecku zmierzyć się samodzielnie z wyzwaniami - np. na początku przebywania w nowej grupie osób każdy przeżywa lęk i niepokój, jest to dla nas nowa sytuacja. Daj dziecku czas na zaadaptowanie się do nowej sytuacji i wspieraj je, zamiast wyręczać.
Nie wykorzystuj strachu jako narzędzia wychowawczego - w ten sposób możesz zaburzyć poczucie bezpieczeństwa dziecka i osłabiasz więź emocjonalną, jaka was łączy.