#Pozytywna edukacja

Jaką szkołę wybrać dla dziecka? Alternatywny miniprzewodnik

Justyna Rawińska 2022-07-11

Szkoła oparta na pruskim modelu nauczania już się nie sprawdza. Sposób przekazywania wiedzy rodem z XIX wieku nie wystarcza, by przygotować dzieci na wyzwania, jakie stawia przed nami dzisiejszy świat. Jakie są alternatywy dla tradycyjnych szkolnych ławek, sprawdzianów i ocen? Jak dobrze wybrać szkołę dla swojego dziecka?

„W przedwczorajszych szkołach wczorajsi nauczyciele przygotowują uczniów do rozwiązywania problemów, jakie przyniesie jutro.”.

dr Marzena Żylińska

Szkoła to jeden z najważniejszych elementów w edukacji i kształtowaniu najmłodszych. Znalezienie miejsca przyjaznego i dobrze dopasowanego do indywidualnych cech dziecka może okazać się kluczowe w jego dalszym rozwoju. Przy wyborze szkoły i formy edukacji, należy wziąć pod uwagę nie tylko charakter dziecka, ale także rodzica. Warto zadać sobie pytania:

Dlaczego wybór szkoły jest ważny? Co w nim jest najważniejsze dla mnie?
Jak ważne jest dla mnie, żeby moje dziecko było “wzorowym uczniem”?
Czy znam talenty dziecka i do nich dopasowuję wybór edukacji?
Czy mogę zaakceptować brak ocen lub zadań domowych i “miękkie” efekty nauczania?
Czy to co jest ważne dla mnie, jest też ważne dla mojego dziecka?
Czy pozwolę na to, by moje dziecko nie było prymusem z każdego przedmiotu?
Ile wolności jestem w stanie dać dzieciom i nauczycielom? Czy mogę im zaufać?
Czego oczekuję od szkoły i edukacji?
Jak bardzo chcę się angażować w społeczność szkolną?

Krytyka dzisiejszego systemu szkolnictwa i jego niedopasowania zmusza do zadania pytania: jak powinna wyglądać skuteczna szkoła, która kształci potrzebne do życia i pracy umiejętności? Bartosz Sobotka w artykule “Kompetencje jutra, czyli czego przyszłość będzie wymagała od naszych dzieci?” podkreśla, że traktowane po macoszemu kompetencje miękkie nabierają coraz większego znaczenia, a w świecie sztucznej inteligencji i coraz większej automatyzacji pracy właśnie ta “ludzka strona” będzie coraz bardziej istotna. Inteligencja emocjonalna, myślenie projektowe, odkrywanie sensu, adaptacja do zmian czy transdyscyplinarność to tylko niektóre z kompetencji wymienianych przez Sobotkę w jego książce.

To, co łączy alternatywne podejścia w edukacji, to nacisk na rozbudzanie ciekawości i zachęcanie do zadawania pytań. Ponoć “małpa, kiedy zadała pierwsze pytanie, stała się człowiekiem”. Pytania powinny być punktem wyjścia do rozmowy. Nauczyciel, który odpytuje i stawia oceny za niewiedzę budzi lęk i zniechęca uczniów do zadawania pytań. Pokazują to badania: dzieci do piątego roku życia zadają około 107 pytań na godzinę, a ich liczba spada nawet do 0 już w wieku jedenastu lat, po kilku latach edukacji szkolnej. W tradycyjnej szkole zadawanie pytań kojarzy się z niewiedzą, a za nią uczniowie są karani. Dobrzy nauczyciele (czy to ze szkół publicznych, czy z alternatywnych) rozumieją istotę ciekawości i pytań w edukacji i stwarzają bezpieczną przestrzeń do rozmowy i wymiany myśli. Dobra edukacja oparta jest na dobrych relacjach!

„Bardzo łatwo zabija się ciekawość. To widać już w pierwszej klasie, jeśli tylko dzieciom stawia się oceny. Wystarczy kilka miesięcy i uczniowie przestają się interesować nauką.”.

Wiesława Mitulska, pedagożka

W Polsce istnieje wiele typów szkół pozasystemowych, niepublicznych i alternatywnych czerpiących z różnych metodyk i pedagogik. Co istotne, jest też wiele szkół publicznych, które opierają się na podobnych założeniach i są bezpłatne. W podróż po wspaniałych, inspirujących szkołach zabiera nas między innymi Maja Hawranek w książce “Szkoły, do których chce się chodzić (są bliżej, niż myślisz)”.

Jednak dobra szkoła to nie tylko szkoły niepubliczne. Każdy nauczyciel ma możliwość w ramach podstawy programowej realizować fascynujące lekcje i zarażać dzieci pasją! Tutaj przychodzi z pomocą wiele bezpłatnych materiałów, które pomagają nauczycielom w przygotowaniu ciekawych zajęć (np. Uniwersytet Dzieci w Klasie - gotowe scenariusze lekcji z kartami prac i miniwykładami z naukowcami)

Typy edukacji alternatywnych:

szkoły waldorfskie - pedagogika wspierająca wszechstronny rozwój dziecka, gdzie kładzie się nacisk na rozwój trzech sfer: myślenia, uczuć i woli. Specyfiką tych szkół są: dużo zajęć artystycznych (w tym autorska eurytmia), brak ocen, edukacja zintegrowana we wszystkich klasach szkoły podstawowej, przykładanie dużej wagi dla rutyny i zachowania rytmu dnia.

szkoły montessori - u ich podstaw leży idea, że dziecko ma naturalną chęć poznawania, a najefektywniej uczy się w atmosferze wolności. Nauczyciel-mentor ma za zadanie stworzyć przyjazne warunki, gdzie dziecko samodzielnie wybiera pomoce dydaktyczne, które aktualnie je interesują. W szkołach Montessori nie ma ławek i tradycyjnych tablic szkolnych.

szkoły demokratyczne - odzwierciedlają zasady działania społeczeństwa demokratycznego w edukacji. W praktyce oznacza to, że uczniowie sami decydują kiedy, jak i czego się uczą, a zatem biorą odpowiedzialność za cały proces.

homeschooling - edukacja domowa jest formą kształcenia, w której odpowiedzialność za proces nauczania dziecka w miejsce szkoły biorą na siebie rodzice. Może zakładać przełożenie metod szkolnych na domowe warunki.

unschooling - często utożsamiany z homeschoolingiem, jednak niesie za sobą dużo więcej swobody. Unschoolersi nie przestrzegają harmonogramów jakichkolwiek zajęć.
szkoły leśne - metodyka, w której najważniejszy dla rozwoju dziecka jest nieskrępowany kontakt z naturą. Dużo czasu spędza się na zewnątrz (nawet w zimie), grupy są niewielkie i mają swobodę w poznawaniu świata wszystkimi zmysłami.

szkoły daltońskie - system nauczania, który stosowany jest w wielu szkołach i przedszkolach od ponad stu lat. Opiera on proces edukacyjny na czterech filarach: wolności, samodzielności, współpracy i refleksji.

szkoły freinetowskie - podstawą technik nauczania są; uczenie się przez działanie, uczenie się przez rozwiązywanie problemów, działalność twórcza uczniów i jej zespolenie z różnymi formami pracy indywidualnej i zespołowej. Dzieci w szkole jej twórcy pracowały nad wydawaniem gazetki szkolnej, dzięki temu uczyły się w praktyce.

Jakie są praktyczne różnice między szkołą tradycyjną a alternatywną? Czy faktycznie szkoła systemowa jest skostniała i nic się w niej nie da zdziałać? Edukatorka z doświadczeniem w szkole publicznej i alternatywnej, autorka inicjatywy Spójnik Edukacji, Bożena Andrzejewska podkreśla, że podstawą są ludzie i ich spojrzenie na relacje z dziećmi. To ich poczucie odpowiedzialności wpływa na kształt szkoły. Zaznacza też, że to nauczyciel ma największą moc w kontakcie z uczniami, ale też pokazuje, że rzeczywistość w placówkach edukacyjnych nie jest czarno-biała i każdy typ szkoły ma swoje mocne i słabe strony.

Z kolei Marysia Kachno i Kasia Gonera, unschoolerki, żartują, że “dzieci z edukacji domowej są czepialskie. Zadają mnóstwo pytań”. Dziewczyny doświadczyły edukacji w szkołach publicznych, edukacji domowej oraz Montessori Mountain School. Mówią, że nie wyobrażają sobie podążać inną ścieżką edukacji i że dzięki swojej drodze mają odwagę zadawać pytania, wychodzą z inicjatywą, nie boją się powiedzieć “nie wiem”. A egzaminy były ich ulubioną częścią, bo miały okazję spotkać się i rozmawiać z inspirującym nauczycielem.

Rozmowy z insiderami szkół publicznych i niepublicznych:

Wybór szkoły dla dziecka nie jest łatwym zadaniem. Warto słuchać siebie i przyglądać się dziecku zanim wybierze się miejsce, w którym rozpocznie się edukacyjną przygodę. Nie ma jednej odpowiedzi na to, jaka szkoła jest najlepsza, bo w każdym typie edukacji dzięki zaangażowaniu i dobrym relacjach dzieci, nauczycieli, dyrekcji oraz rodziców można stworzyć ekosystem przyjazny uczeniu i rozwojowi. Można stworzyć szkołę, do której chce się chodzić. Decyzja o wyborze typu edukacji to tylko pierwszy krok do wieloletniej przygody związanej z odkrywaniem pasji dziecka, podążaniem za jego ciekawością i talentami. To ważny krok, ale też dopiero początek - bo może się okazać, że dziecko potrzebuje czegoś zupełnie innego niż dla niego wybraliśmy. Dlatego, Rodzicu, nie bój się i nie przestawaj pytać i odkrywać wraz ze swoim dzieckiem! A razem na pewno uda Wam się znaleźć najlepszą drogę.

Bartosz Sobotka, Kompetencje jutra, czyli czego przyszłość będzie wymagała od naszych dzieci?, Warszawa 2020, str. 136
Wiesława Mitulska w wywiadzie z Marią Hawranek dla Przekroju: “Ciekawość, nie stopień”, dostęp: 22.06.2022, https://przekroj.pl/spoleczenstwo/ciekawosc-nie-stopien-maria-hawranek
Maria Hawranek, Szkoły do których chce się chodzić, Znak 2021