Dzieci lubią ciasteczka!

My też, dlatego wykorzystujemy je do zapamiętywania informacji o tym, jak korzystasz z serwisu, żeby lepiej go do Ciebie dostosowywać.

Dostępne ustawienia plików cookie:

potrzebne do zbierania statystyk w celu ulepszenia serwisu niezbędne do funkcjonowania serwisu

sprawdź naszą politykę cookies

#Pozytywna edukacja

Co wolno w polskiej szkole? Ustawy oświatowe w pigułce

Monika Zwierko - Odachowska 2021-12-06

Często słyszy się, że w polskiej szkole nic nie wolno i nic się nie da zmienić. Nauczyciel ma ręce związane przestarzałym programem nauczania, uczniowie są przeciążeni liczbą prac domowych i sprawdzianów. A jak to wygląda z perspektywy obowiązujących aktów prawnych?

Z tego artykułu dowiecie się między innymi, ile tak naprawdę swobody w wybieraniu metod nauczania ma nauczyciel i które aspekty działań szkoły regulowane są przez jej statut, a które przez decyzje rady pedagogicznej czy nadrzędne prawo oświatowe.

Współczesne szkoły, choć nierzadko mieszczą w tych samych budynkach, co 15, czy 20 lat temu, w zdecydowanej większości mają swoje strony internetowe. Wśród wielu informacji zgromadzonych na tych szkolnych wizytówkach niemal zawsze można znaleźć najważniejszy dokument opisujący pracę szkoły, jej organy, ofertę edukacyjną, jednostki pracujące w danej szkole, prawa i obowiązki uczniów oraz wewnątrzszkolny system oceniania. Chodzi oczywiście o statut szkoły. To dokument, który winien być sformułowany na podstawie ogólnopolskich aktów prawnych, do których zaliczają się:

Ustawa o systemie oświaty
Ustawa Prawo Oświatowe

Wiele zapisów w statutach szkół podstawowych nie stoi w sprzeczności z tymi dokumentami, ale czy na pewno wszystkie? Czy dokumenty te regulują wszystkie obszary pracy szkoły? Oczywiście, że nie. Część zasad panujących w szkołach to zasady wymyślone w danej placówce, obowiązujące konkretną społeczność. Przyjrzyjmy się tylko kilku wybranych obszarom - ale niezwykle ważnym z perspektywy ucznia.

Okazuje się, że program nauczania, czyli spis zagadnień realizowanych w danej klasie, na danym przedmiocie, sformułowany na podstawie podstawy programowej, może wykraczać poza zakres treści nauczania ustalony dla danych zajęć edukacyjnych. Istotne jest to, że program nauczania powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości uczniów, dla których jest przeznaczony. Nic więc nie stoi na przeszkodzie, by w klasie pierwszej, jeśli uczniowie znają monografię cyfr, przejść do innych treści, bardziej zaawansowanych, oczywiście w taki sposób, by był on optymalny dla danej grupy dzieci. Nie ma obowiązku realizacji treści tylko dlatego, że znajdują się one w programie nauczania.

Każdy nauczyciel może wykorzystywać podręczniki w realizacji wybranego programu nauczania, ale nie musi. Proces nauczania może odbywać się z wykorzystaniem różnych materiałów, sprzętów, kart pracy, etc. - z uwzględnieniem potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów. Nie ma obowiązku realizowania podręcznika na żadnym etapie kształcenia. Oczywiście w zdecydowanej większości szkół podany jest wykaz podręczników, z których dzieci korzystają na poszczególnych lekcjach. Należy jednak pamiętać, że sposób w jaki nauczyciel realizuje program nauczania, jest jego autonomiczną decyzją.

Temat rozgrzewany do czerwoności co najmniej dwa razy w roku pod koniec każdego semestru. W ostatnich tygodniach w social mediach toczy się wiele rozmów na temat istoty ocen, ich liczby i równie często zadań podlegających ocenianiu, w tym zadań domowych. Zatem, co na ten temat mówi prawo? Otóż, Art. 44b. Ustawy o systemie oświaty mówi, że “Ocenianiu podlegają:
1) osiągnięcia edukacyjne ucznia;
2) zachowanie ucznia. (...).”

W ramach osiągnięć edukacyjnych nauczyciel ocenia opanowany poziom i postęp w opanowaniu danych wiadomości i umiejętności wskazanych w podstawie programowej oraz w programie nauczania. Zachowanie ucznia z kolei - co ważne - ocenia więcej osób: oprócz wychowawcy klasy, nauczyciele uczący w danej klasie, uczniowie klasy i sam oceniany uczeń. Ustawa mówi, że ocenia się “(...) stopień respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków określonych w statucie szkoły. (...)”.

Czemu ma służyć ocenianie?

Prawo mówi również o tym, jaki jest cel oceniania - co ciekawe, w centrum tego procesu stoi uczeń. Według ustawy ocena osiągnięć edukacyjnych i zachowania służy:

informowaniu ucznia o poziomie jego osiągnięć oraz o postępach, jakie poczynił,
udzielaniu uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć,
udzielaniu wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju,
motywowaniu ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu,
dostarczaniu rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudnościach w nauce i zachowaniu ucznia oraz o szczególnych uzdolnieniach ucznia,
umożliwieniu nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Ocenianie musi odbywać się w odniesieniu do sformułowanych przez nauczyciela wymagań edukacyjnych oraz ustalonych kryteriów oceniania zachowania. W ustawie jest mowa o ocenach bieżących, śródrocznych, czyli semestralnych i rocznych. Nie ma mowy o liczbie tych ocen, nie ma mowy o tym, że pomiędzy semestrami różnica może wynosić tylko jedną ocenę, co dość solidnie utarło się w myśleniu o ocenianiu.

Znaczenie cyfr

Jaką wskazówkę do dalszego rozwoju dziecka niesie otrzymana ocena w postaci cyfry 2 albo 6? Czy otrzymanie trójki z odpowiedzi ustnej jest informacją, co poprawić następnym razem, by otrzymać 5? Wydaje się, że nie. W klasach od IV wzwyż oceny mogą być również opisowe, nie muszą być wystawiane w skali 1-6, co przyjęło się w zdecydowanej większości szkół w Polsce. Ustawa nie podaje też skali ocen, ani procentowego ujęcia opanowania materiału na daną ocenę. Wszystko to jest w kompetencjach rady pedagogicznej - organu, który ma tę moc, by ustalać zapisy statutu szkoły. O tym, że zadania domowe podlegają ocenie również stanowią wyłącznie statuty szkolne. Nadrzędne akty prawne nie wspominają o takiej formie utrwalania materiału.

W szkołach pojawiają się również dylematy ws. udostępniania ocenionych prac uczniów ich rodzicom. Okazuje się, że udostępnienie pracy dziecka jest obowiązkiem nauczyciela.

W klasach I-III na wniosek wychowawcy klasy, po zasięgnięciu opinii rodzica, rada pedagogiczna może postanowić, że uczeń będzie powtarzał klasę. W klasach od IV uczeń, który otrzymał negatywną oceną klasyfikacyjną z jednego lub dwóch przedmiotów może przystąpić do egzaminu poprawkowego. Przepisy mówią również, że jeśli uczeń nie zdał jednego egzaminu poprawkowego, a z pozostałych przedmiotów otrzymał oceny pozytywne, wówczas rada pedagogiczna może promować ucznia do wyższej klasy.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że w świetle badań prof. Johna Hattiego niepromowanie ucznia do następnej klasy ma ujemny wpływ na sukcesy edukacyjne dziecka. Nawet jeśli w uzasadnieniu takiej decyzji pojawia się troska o dziecko, to jednak jest to nieefektywne działanie w kierunku wspierania jego rozwoju.

Okazuje się, że uczeń do szkoły może nie chodzić :). Na wniosek rodzica ze względu na stan zdrowia, specyficzne trudności w uczeniu się, niepełnosprawność, posiadane kwalifikacje lub zrealizowanie danych obowiązkowych zajęć edukacyjnych na wcześniejszym etapie edukacyjnym dyrektor może zwolnić ucznia z realizacji zajęć edukacyjnych.

Prawo pozwala również realizować obowiązek szkolny poza szkołą. Ponownie na wniosek rodziców dyrektor może pozwolić dziecku na uczenie się w innych warunkach i miejscach. Jeśli będzie taka możliwość, dziecko może korzystać ze sprzętów, którymi dysponuje szkoła, a nawet korzystać z wybranych zajęć na terenie szkoły. Uczeń jest jednak zobowiązany do zdania egzaminu klasyfikacyjnego potwierdzającego opanowanie materiału.

Szkoła powszechnie wywołuje wiele skojarzeń i emocji - sprawdziany, kartkówki, pierwsze miłości, strach, radość, szóstka, jedynka, pantofelek, równoleżniki, oksymoron i osławione całki. Każdy człowiek może stworzyć własną listę skojarzeń i emocji. Czy na niej znajdą się: rozwój talentów, zainteresowań, zdolności, predyspozycji? Nie mam niestety pewności. Na mojej liście ich nie ma. Z kolei Ustawa - Prawo Oświatowe oraz Ustawa o systemie oświaty kilkukrotnie wskazują, że szkoła to miejsce rozpoznawania zainteresowań, predyspozycji zawodowych. Zatem, myśląc o szkole należy mieć na uwadze, że jednym z jej zadań jest właśnie rozwój pasji i pobudzanie zainteresowań uczniów.

Szczegółowo definiowane są w statutach szkolnych, jednak nadrzędnie zostały sformułowane w przepisach ogólnooświatowych. Zgodnie z ustawą uczeń zobowiązany jest do:

1) właściwego zachowania podczas zajęć edukacyjnych;
2) usprawiedliwiania, w określonym terminie i formie, nieobecności na zajęciach edukacyjnych, w tym formy usprawiedliwiania nieobecności przez osoby pełnoletnie;
3) przestrzegania zasad ubierania się uczniów na terenie szkoły lub noszenia na terenie szkoły jednolitego stroju (...);
4) przestrzegania warunków wnoszenia i korzystania z telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych na terenie szkoły;
5) właściwego zachowania wobec nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz pozostałych uczniów.

Podsumowując przegląd dwóch nadrzędnych dokumentów oświatowych wyraźnie widać, że edukacja to proces, który ma służyć dziecku, rozwojowi jego intelektu, ale również zainteresowań i pasji. Widać również, że edukacja nie ma racji bytu bez relacji uczeń - nauczyciel. Ważne jednak, by była to nie tylko formalna relacja…

1. USTAWY z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19910950425/U/D19910425Lj.pdf

2. USTAWY z dnia 14 grudnia 2016r. Prawo oświatowe
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170000059/U/D20170059Lj.pdf